De sociaal-culturele kant van transitie in de bouw

Normakk streeft naar een groene en duurzame samenleving waarin zorgvuldig wordt nagedacht over beslissingen die ook op lange termijn de samenleving ten goede komen. We laten ons graag inspireren door mensen en instanties met unieke ideeën en visies en zo stuiten we op een artikel uit Duurzaam gebouwd van 18 februari waarin de sociaal-culturele kant van transitie in de bouw wordt belicht. In dit blogbericht geven we een korte weergave van dit artikel.

Tijdperk van veranderingen

We bevinden ons in een tijdperk van grote veranderingen. Dit kan leiden tot chaos en paniek en overhaaste besluiten gericht op de korte termijn. Door niet alleen de technische kant maar ook de sociaal-culturele kant van het bouwen van panden te belichten kan de transitie in de bouw op een constructieve manier verlopen. Dit betoogt Marten Valk, docent aan de Avans Hogeschool bouwkunde en aangesloten bij Gideon, een platform dat zich naast de energie- en materialen-transitie ook richt op de sociale transitie en cultuurverandering.

Aanspreken van de intrinsieke motivatie

Welke dynamiek speelt er in deze tijden van chaos in de bouwsector? Hoe versnellen we gezamenlijk de koers en nemen we iedereen daar tegelijkertijd in mee? Marten Valk stelt zich deze vragen af en betoogd dat we zullen moeten uitsteken boven de bouwsector, nieuwe bruggen moeten bouwen en de boel opschudden voordat er over nieuwe EPG eisen gepraat gaat worden. Volgens Marten Valk is bewustwording over de urgentie en het aanspreken van de intrinsieke motivatie van cruciaal belang. Maar hoe pak je dat dan aan? Hij refereert naar het nieuwe boek van Jan Rotmans ‘Omarm de Chaos’, waarin Rotmans het voorbeeld aanhaalt van de rooktransitie. “In een tijdspanne van twee generaties is roken veranderd van stoer, sociaal en gezellige bezigheid tot een vieze en ongezonde gewoonte. Dit is te danken aan een stel’ koplopers’ die gestopt zijn met roken. Die koplopers beïnvloedden een grotere groep, de koplopers van het peloton, en daarna het peloton zelf. De massa stopte pas met roken toen de gezondheidscultus en de fitnessrage opkwamen. Pas na zo’n dertig jaar onderweg in deze transitie kwam de overheid met wetten en regels om het roken aan banden te leggen.”
Een mooie analyse, vindt Marten Valk. “Interessant is het om te kijken naar de houding en het gedrag van de koplopers. Koplopers worden gedreven door intrinsieke motivatie in combinatie met het voelen van een externe urgentie. Vanuit die urgentie maken ze zich boos over zouteloze regelgeving vanuit de overheid en de vertragende lobbykracht van de heersende macht. Dus zij zetten hun emotie om naar daadkracht.”

De rol van bewustwording

Volgens Marten Valk speelt bewustwording een grote rol bij het laten slagen van een transitie, op welk vlak dan ook. Een transitie gaat niet zonder persoonlijke transitie en dat doet iedereen op zijn eigen tempo. Bewustwording is een belangrijke drijvende kracht daarin. Hij noemt als voorbeeld het onderzoek dat wordt gedaan op de Avans Hogeschool. Daar laat hij studenten berekenen wat hun water-footprint is, wat is het watergebruik van ieder individueel. Gemiddeld blijkt dat zo’n 2 tot 2,5 miljoen liter per jaar te zijn. Dat is 4 á 5 liter per minuut per persoon. Dat is als een kraan die continu aanstaat. Dit gegeven maakt indruk op de studenten. Door ze op deze manier te confronteren met hun eigen gedrag ontstaat bewustwording en dat maakt de kans groter dat zij zelf urgentie ervaren over hoe we met onze planeet en haar grondstoffen en ecosysteem omgaan. Je wekt als het ware de intrinsieke motivatie op om gedrag te veranderen.

Van duurzaam gebouw naar duurzaam leven

Iets anders dat Marten Valk heeft laten berekenen is voor hoeveel kilo bouwmaterialen ieder verantwoordelijk is. Hij stelt dat ondanks dat materialen letterlijk in beton gegoten zijn en los lijken te staan van hun gebruikers, het terug te rekenen is hoeveel beton en andere materialen aan iemands footprint zijn toe te kennen. “Stel dat je bijvoorbeeld met zijn vieren woont in een woning met een betonnen casco. Op basis van een levensduur van 50 jaar voor het beton, komt dit neer op een bijdrage van 2 kg beton per dag per persoon. Je smeert het niet op je boterham en toch is het indirect voor jou geproduceerd. Is het dan ook geen gekke gedachte om een koppeling te gaan maken tussen gebouw-materialisatie en de specifieke gebouw-gebruiker?”

Hij vraagt zich vervolgens af aan welk haakje we de CO2-uitstoot ophangen. Aan een gebouw of aan een gebruiker? Volgens Marten Valk is het een cruciale fout dat elk nieuw gebouw dat neergezet wordt weer haar eigen carbon-budget (energie én materialen) meekrijgt. “Gebouwen zijn er voor mensen. Ieder mens heeft zijn footprint. Ik kan als architect en meerdere duurzame en zelfs prijswinnende gebouwen neerzetten en gebruiken, en toch veel meer bijdragen aan de klimaatproblemen.” Zijn voorstel is dan ook om het blikveld te verruimen, het perspectief verfrissen en daarna weer inzoomen. Dus behalve naar de technische kant ook naar de sociaal- culturele kant te kijken en dan pas te kijken of het zinnig is om 1.000.000 woningen te bouwen. Het artikel eindigt met een kleine sneer richting politiek Den-Haag. “Zonder te zeggen hoe de beleidsmakers hier wetten en regels van moeten maken, wil ik ze adviseren om hierover in dialoog te gaan met elkaar voordat Hugo de Jonge zijn zinnen zet op het najagen van 100.000 nieuwbouwwoningen per jaar.” We hopen van harte dat dit opgemerkt wordt door het ministerie.